استون (Acetone) یکی از پرکاربردترین حلال‌های آلی در صنایع شیمیایی است. این ماده بی‌رنگ و فرار با بوی خاص خود، به دلیل قدرت حل‌کنندگی بالا، در فرآیندهای تولید انواع محصولات از جمله پلاستیک‌ها، الیاف مصنوعی، چسب‌ها، لاک‌ها، مواد شوینده و داروها کاربرد گسترده دارد. در سال ۲۰۲۴، قیمت استون بشکه‌ای در بازارهای جهانی با افزایشی قابل‌توجه مواجه شد که توجه بسیاری از فعالان حوزه صنایع شیمیایی را به خود جلب کرد.

در این مقاله، با تکیه بر داده‌های بازار، روندهای جهانی و تحلیل زنجیره تأمین، دلایل اصلی افزایش قیمت استون بشکه‌ای را بررسی می‌کنیم. همچنین نقش تکنولوژی‌های تولید، به‌ویژه روش شیمی مستقیم، در عرضه این ماده مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

۱. اهمیت استون در صنعت شیمیایی

استون به‌عنوان یکی از مواد اولیه اساسی در صنایع شیمیایی، نقشی کلیدی در فرآیندهای تولید ایفا می‌کند. از جمله مهم‌ترین کاربردهای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تولید پلی‌کربنات‌ها و رزین‌های آکریلیک

حلال در صنایع رنگ و پوشش

ماده خام در سنتز داروها و لوازم آرایشی

پاک‌کننده در صنایع الکترونیک

رشد روزافزون این صنایع موجب افزایش تقاضا برای استون شده و هرگونه نوسان در زنجیره تأمین آن، بلافاصله بر قیمت استون بشکه‌ای اثر می‌گذارد.

۲. بررسی عوامل جهانی تأثیرگذار بر قیمت استون بشکه‌ای در سال ۲۰۲۴

۲.۱ افزایش قیمت مواد اولیه

استون عمدتاً از طریق فرآیند کومن (Cumene Process) تولید می‌شود که در آن، کومن به‌عنوان ماده اولیه از بنزن و پروپن سنتز می‌گردد. در سال ۲۰۲۴، قیمت هر دو ماده اولیه تحت تأثیر عوامل زیر افزایش یافت:

افزایش قیمت نفت خام: قیمت جهانی نفت در نیمه اول سال ۲۰۲۴ رشد چشمگیری داشت که مستقیماً بر هزینه تولید بنزن و پروپن اثر گذاشت.

کاهش تولیدات پتروشیمی در برخی مناطق: برخی کشورهای تولیدکننده مانند چین و هند به دلیل بحران‌های انرژی و محدودیت‌های زیست‌محیطی، تولیدات پتروشیمی خود را کاهش دادند.

۲.۲ نوسانات زنجیره تأمین جهانی

تحریم‌های جدید بین‌المللی، بحران کانال پاناما و بحران‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و دریای چین جنوبی موجب اختلال در حمل‌ونقل و عرضه جهانی استون شدند. افزایش هزینه‌های لجستیکی و کاهش توان عرضه باعث بالا رفتن قیمت استون بشکه‌ای شد.

۲.۳ سیاست‌های زیست‌محیطی سخت‌گیرانه

در سال ۲۰۲۴، کشورهای اروپایی و آمریکا سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را در مورد انتشار VOC (ترکیبات آلی فرار) اعمال کردند. این مقررات باعث شد بسیاری از کارخانه‌ها ناچار به به‌روزرسانی خطوط تولید شوند که هزینه‌های تولید را افزایش داد.

۳. نقش شیمی مستقیم در تولید استون

۳.۱ روش‌های سنتی تولید استون

روش غالب تولید استون، همان‌طور که گفته شد، فرآیند کومن است که محصول جانبی تولید فنول نیز می‌باشد. این فرآیند به‌دلیل وابستگی به فنول، گاهی در صورت کاهش تقاضای فنول، باعث مازاد یا کمبود استون می‌شود.

۳.۲ روش شیمی مستقیم و تأثیر آن

شیمی مستقیم روشی نوین در سنتز استون است که در آن، استون مستقیماً از پروپن یا متانول تولید می‌شود بدون نیاز به تولید هم‌زمان فنول. این روش:

مصرف انرژی را کاهش می‌دهد.

آلودگی زیست‌محیطی کمتری دارد.

وابستگی به بازار فنول را از بین می‌برد.

در حالی که این فناوری هنوز در مقیاس صنعتی در حال توسعه است، در سال ۲۰۲۴ برخی تولیدکنندگان آسیایی (به‌ویژه در کره و ژاپن) تولید آزمایشی استون به روش شیمی مستقیم را آغاز کردند. اگرچه این روش می‌تواند در بلندمدت موجب کاهش قیمت استون بشکه‌ای شود، اما در کوتاه‌مدت به دلیل هزینه‌های بالای پیاده‌سازی، خود یکی از عوامل افزایش قیمت بود.

۴. تقاضای جهانی و تأثیر آن بر بازار

۴.۱ رشد صنعت داروسازی و لوازم بهداشتی

پس از همه‌گیری کووید-۱۹، تقاضا برای داروها و مواد ضدعفونی‌کننده همچنان در سطح بالایی باقی مانده است. استون، به‌عنوان حلال اصلی در تولید این محصولات، با رشد چشمگیر مصرف مواجه شده است.

۴.۲ افزایش تولید پلاستیک و پلیمرها

با رشد صنایع خودروسازی، بسته‌بندی و الکترونیک، تقاضا برای پلی‌کربنات‌ها و رزین‌های آکریلیک افزایش یافت که این امر به‌طور مستقیم بر مصرف استون تأثیر گذاشت.

۵. تحلیل بازار داخلی ایران

در ایران نیز قیمت استون بشکه‌ای در سال ۲۰۲۴ با جهش چشمگیری روبه‌رو بود. دلایل آن عبارت‌اند از:

نوسانات نرخ ارز

محدودیت در واردات به دلیل تحریم‌ها

کاهش ظرفیت تولید داخل

افزایش قیمت جهانی استون

صنایع رنگ، پوشش، رزین و چسب‌سازی در داخل کشور از افزایش قیمت استون آسیب دیدند و در برخی موارد مجبور به کاهش ظرفیت یا افزایش قیمت محصولات خود شدند.

۶. چشم‌انداز بازار استون در سال ۲۰۲۵

با توسعه فناوری شیمی مستقیم و بازگشت ثبات به بازارهای انرژی، انتظار می‌رود در نیمه دوم سال ۲۰۲۵، روند افزایش قیمت استون کاهش یابد. با این حال، در کوتاه‌مدت، بازار همچنان تحت تأثیر عوامل زیر قرار خواهد داشت:

تغییرات ژئوپلیتیکی

سیاست‌های مالی دولت‌ها در قبال صنعت پتروشیمی

توسعه فناوری‌های پاک و مقرون‌به‌صرفه

نتیجه‌گیری

افزایش قیمت استون بشکه‌ای در سال ۲۰۲۴ نتیجه مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی بوده است؛ از افزایش قیمت مواد اولیه گرفته تا اختلال در زنجیره تأمین و تحولات فناوری. در این میان، نقش روش شیمی مستقیم به‌عنوان یک راه‌حل پایدار برای کاهش وابستگی به فرآیندهای قدیمی بسیار مهم است، هرچند تا استقرار کامل آن در صنعت، زمان بیشتری نیاز است.

سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، تنوع‌بخشی به زنجیره تأمین و توسعه تولید داخلی، مهم‌ترین راهکارها برای کنترل نوسانات قیمت در بازار استون در آینده خواهند بود.